|
Przepisy prawne.
Wolne Miasto Gdańsk powstało na mocy traktatu wersalskiego. Artykuły 100 do 108 tego traktatu określały warunki utworzenia Wolnego Miasta. Na interesujący nas temat czytamy w artykule 104, że władze Wolnego Miasta nie będą dyskryminowały pod żadnym względem obywateli polskich, osób pochodzenia polskiego lub mówiących po polsku1.
Na nowym obszarze o powierzchni około 2 tysiące km2 zamieszkało 356 tysięcy ludzi2. Zdecydowaną większość ludności Gdańska stanowili Niemcy. Według Tadeusza Kijeńskiego ludność pochodzenia polskiego stanowiła na tym terytorium około 9,1 %3. Te dane dotyczą zarówno Polaków – obywateli Wolnego Miasta jak i Polaków – obywateli Rzeczypospolitej. W tej grupie znaczną większość stanowiła ludność polska nie posiadająca obywatelstwa gdańskiego. Byli to przeważnie urzędnicy: Komisariatu Generalnego, Inspektoratu Ceł, Poczty Polskiej, Dyrekcji Kolejowej, bankierzy, finansiści, handlowcy, robotnicy, rzemieślnicy i kupcy.
Gdańszczanie – Polacy byli grupą ludzi bardzo słabą ekonomicznie. Najwięcej wśród nich było robotników nisko kwalifikowanych, kilkunastu właścicieli sklepów, niewielu rzemieślników, urzędników i przedstawicieli wolnych zawodów. Największe skupiska ludności polskiej znajdowały się w Gdańsku i Sopocie. Na pozostałym terenie Wolnego Miasta silne ośrodki polskości to wsie: Trąbki Wielkie, Ełganowo, Postołowo, Kleszczewo, leżące w powiecie Gdańskie Wyżyny oraz wieś Piekło na Żuławach.
Wolne Miasto Gdańsk powstało wbrew woli Polski i Niemiec. Rząd Polski jednak zaakceptował decyzję wielkich mocarstw, natomiast Niemcy od samego początku starali się kwestionować zasadność tej decyzji, starając się udowodnić niemiecki charakter Gdańska5. Dla Polaków było jasne, że jeżeli nie zostaną zagwarantowane prawa swobodnego rozwoju narodowego, ludność pochodzenia polskiego ugnie się pod naporem germanizacji.
Najważniejszą sprawą dla rozwoju polskości w Gdańsku było zagwarantowanie swobód w zakresie szkolnictwa, używania mowy ojczystej i równonouprawnienia z większością niemiecką.
Prawa Polski na terytorium Wolnego Miasta ustalał traktat wersalski oraz konwencja paryska z 9.11.1920. Na podstawie tych dwóch aktów prawnych miało opierać się całe ustawodawstwo Wolnego Miasta w stosunku do ludności pochodzenia polskiego lub mówiącej po polsku. Większość spraw, w tym także sprawy dotyczące szkolnictwa, regulowała umowa polsko-gdańska zwana umową warszawską z dnia 24.10.1921 roku. Najważniejszym aktem, na którym miało opierać się szkolnictwo polskie była ustawa o nauczaniu polskiej mniejszości z dnia 18.09.1933 roku6. >>>>
1 Stanisław Potocki, Sytuacja ludności polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku, /w:/ Studia z dziejów Gdańska 1918 – 1939, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego”, zeszyt specjalny, nr 2, Gdańsk 1975, s. 208.
2 Ibidem, s. 208, porównaj /dalej por./ Stanisław Szwentner, Polacy z Piekła rodem, Gdynia 1966, s. 28.
3 Tadeusz Kijeński, Ilu jest Polaków na terenie Wolnego Miasta Gdańska, „Rocznik Gdański”, 1928/1929, t. II/III, s. 115.
4 Henryk Polak, Szkolnictwo i oświata w Wolnym Mieście Gdańsku 1920 – 1939, Gdańsk 1978, s. 20-22.
5 S. Potocki, op.cit., s. 206.
6 H. Polak, op.cit., s.56; por.: H. Polak, Podstawy prawne szkolnictwa polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku 1919 – 1939, ”Przegląd Historyczno – Oświatowy”, 1964, nr. 2, s. 205 – 214; por.: Marian Pelczar, Szkolnictwo polskie w Wolnym Mieście Gdańsku, /w:/ Ars historica, Poznań 1976, s. 729, 733, 741.
|
