Polskie Szkoły Handlowe Macierzy Szkolnej  w Wolnym Mieście Gdańsku

Powrot do kacika POWROT DO STRONY JA I ZDROWIE

Rozdzial II : Przyczyny i cele utworzenia Polskich Szkół Handlowych.

Otwarcie Polskich Szkół Handlowych.
Dlugie Ogrody w czasie jarmarku doinika 1902

Z inicjatywą założenia Polskich Szkół Handlowych w Gdańsku wystąpili Edward i Aleksander Heimann – Jareccy, przemysłowcy z Łodzi, do władz gdańskich już w maju 1922 roku1. Edward Heimann-Jarecki zakupił w tym celu budynek w Gdańsku przy ulicy Langgarten 80 a, a w 1925 roku zapisał go Macierzy Szkolnej w Gdańsku z zaznaczeniem: „dla pomieszczenia w nim Szkoły Handlowej”Wycinek mapy Gdanska . Początkowo starania o utworzenie szkoły nie przyniosły spodziewanych rezultatów, ale senior łódzkiego przemysłu włókienniczego nie tracił nadziei. Był człowiekiem cierpliwym, a cechę tą potrafił wykorzystać dla dobra sprawy polskiej. Pochodził przecież z rodziny o tradycjach powstańczych, której nieobca była walka o utrzymanie polskości. Już w roku 1909 Edward Jarecki założył w Lodzi Polskie Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika. Z własnych funduszów zakupił gmach dla szkoły i finansował ją. Po odzyskaniu niepodległości szkołę ofiarował państwu polskiemu. Doskonale rozumiał konieczność rozwijania polskiej oświaty w Gdańsku. Gdy Macierz Szkolna uzyskała zgodę na otwarcie polskiej, prywatnej szkoły handlowej, postanowił natychmiast wesprzeć te działania finansowo. Pomagał w przystosowaniu gmachu dla szkoły, a w 1930 roku przekazał 50 tys. zł. na rozbudowę budynku szkolnego. Dzięki wydatnej pomocy E. Jareckiego, Polskie Szkoły Handlowe rozwijały swoją działalność, oddziaływując coraz bardziej na ludność polską w Wolnym Mieście . Kiedy otwierano Wyższą Szkołę Handlową E. Jarecki był już człowiekiem w podeszłym wieku, liczył 77 lat. Wtedy też otrzymał tytuł członka honorowego Macierzy Szkolnej w Gdańsku. Zmarł w roku 1933 mając 80 lat. Na pogrzeb, Macierz Szkolna w Gdańsku wysłała członka zarządu, architekta Czesława Swiatłowskiego. Na grobie Edwarda Heimann – Jareckiego, wśród licznych wieńców i wiązanek, nie zabrakło wieńca od dyrekcji, grona pedagogicznego i młodzieży Polskich Szkół Handlowych2.

Polskie Szkoły Handlowe powstały niejako na bazie organizacji kupieckich, które skupiały młodzież polską, uczącą się w niemieckich szkołach handlowych. Celem tych organizacji było, przede wszystkim, dokształcanie młodzieży pochodzenia polskiego.

Duży nacisk kładziono na organizajcę kursów języka polskiego i historii polskiej, ułatwiano młodzieży polskiej znalezienie pracy. Towarzystwo Młodzieży Kupieckiej powstałe już 18.10.1908 zorganizowało w roku 1919 kurs języka polskiego dla uczniów – Polaków w niemieckiej akademii handlowej. Wówczas zgłosiło się na ten kurs 60 osób. Wykładowcą był ksiądz Bolesław Makowski3. Towarzystwo to po traktacie wersalskim zmieniło nazwę na Związkek Handlowców, niedługo potem przyjęto nazwę Związek Pracowników Kupieckich w Gdańsku. Związek został zarejestrowany. Jego siedzibą był budynek przy Langgarten 80 A – budynek zakupiony przez E. Heimanna-Jareckiego. Kiedy początkowe starania o utworzenie Polskich Szkół Handlowych nie dały rezultatu, Związek Pracowników Kupieckich zaczął organizować kursy handlowe w gmachu byłego kasyna /Langgarten 80 A/. Kursy trwały dwa lata. Wykładano na nich: język polski i języki obce, prawo morskie, handlowe i celne, ekonomię, towaroznawstwo4. Duża liczba chętnych na kursach uświadomiła Macierzy Szkolnej raz jeszcze, że zorganizowanie szkoły handlowej jest absolutnie konieczne. Zauważono, że w Gdańsku musi powstać polska szkoła, która dawałaby polskiej młodzieży konkretne wykształcenie zawodowe. Tego zadania, w żaden sposób, nie mogło zrealizować działające już od 1922 roku Gimnazjum Polskie, gdyż była to szkoła ogólnokształcąca, przygotowująca młodzież do studiów wyższych. Polskie środowisko w Wolnym Mieście Gdańsku było na ogół niezamożne. Często rodziców nie stać było na kształcenie swych dzieci przez tak długi okres /kilka lat Gimnazjum, plus lata studiów/. Rodzice ci nie mieli wyboru, z braku innej alternatywy posyłali swe dzieci do niemieckich szkół zawodowych, gdzie na ogół ulegali zniemczeniu.

W roku 1926 szczególnie sprawnie rozwijało się niemieckie szkolnictwo zawodowe, które było również bardzo atrakcyjne dla Polaków. Zdaniem władz Wolnego Miasta, miało ono objąć całą młodzież do lat 18, gdyż Senat wydał ustawę o obowiązkowym dokształcaniu zawodowym młodzieży pozaszkolnej5. Działacze Macierzy Szkolnej od razu dojrzeli niebezpieczeństwo. Zaczęto ponowne starania o uzyskanie od Senatu zgody na otwarcie polskiej, prywatnej szkoły handlowej. Zgodę uzyskano i we wrześniu 1926 roku otwarto koedukacyjną, dwuletnią Szkołę Handlową. Celem szkoły było zapewnienie młodzieży polskiej uzyskanie fachowego przygotowania i możności wczesnego zarobkowania6.

Wspomnieliśmy na początku, że Edward Heimann-Jarecki zwrócił się już 10.05.1922 roku do Senatu Wolnego Miasta Gdańska o zezwolenie na otwarcie prywatnej szkoły handlowej. Senat wówczas tę prośbę odrzucił, gdyż ich zdaniem, prowadzone przez Politechnikę Gdańską wyższe kursy handlowe w zupełności wystarczały na potrzeby Gdańska. Natomiast otwarcie nowej, polskiej placówki byłoby kolejnym krokiem do polonizacji miasta. Ta decyzja Senatu spowodowała zerwanie rokowań polsko – gdańskich w roku 1923 w sprawach celnych i wywozowych. Sprawa Polskiej Szkoły Handlowej trafiła, razem z innymi sprawami spornymi, aż na forum Rady Ligii Narodów. Pod naciskiem Rady Ligii Narodów Senat zgodził się na otwarcie szkoły. Teraz jednak Polacy z tego nie skorzystali, nie wystąpiono do Senatu o przyznanie koncesji. Szkoły Handlowej nie utworzono. Henryk Polak uważa, że ta opieszałość strony polskiej wynikała z faktu, że Macierz Szkolna przeżywała wówczas kryzys wewnętrzny. Dopiero po trzech latach udało się go przezwyciężyć i rozpocząć pracę ze zdwojoną energią. Senat Wolnego Miasta udzielił Macierzy Szkolnej w Gdańsku koncesji na utworzenie polskiej, prywatnej szkoły handlowej 20.08.1926. Szkołę otwarto 13.09.1926 roku7.

Zapotrzebowanie na tą szkołę było duże, gdyż w Gdańsku brak było dobrych kupców i handlowców. Kształciła ona samodzielnych pracowników administracyjnych, bankowych oraz pomocniczych pracowników dla firm handlowych polskich i niemieckich. Jednym słowem dostarczała przedsiębiorstwom: księgowych, korespondentów, stenotypistki...8. Szkoła ta nie zaspokoiła całkowicie potrzeb rynku pracy, dlatego też w roku 1929 postanowiono powołać do życia dwuletnią, Wyższą Szkołę Handlową, po ukończeniu której absolwenci, obok kwalifikacji zawodowych posiadaliby również maturę. Zatem Wyższa Szkoła Handlowa miała odpowiadać pełnej szkole średniej. Przygotowywała samodzielnych pracowników handlowych i umożliwiała kontynuację nauki na studiach wyższych, a przede wszystkim przeciwdziałała uczęszczaniu młodzieży polskiej do niemieckich, wyższych szkół handlowych oraz skutecznie wypełniała lukę między ludnością robotniczą a inteligencją polskiego pochodzenia w Gdańsku9.


1 Henryk Polak, Szkolnictwo i oświata polska w Wolnym Mieście Gdańsku 1920 – 1939, Gdańsk 1978, s. 168.
2 „Gazeta Gdańska“, 1.08.1933, s. 5, artykuł pt „Z żałobnej karty: śp. Edward Heimann – Jarecki, członek honorowy Macierzy Szkolnej fundator Polskich Szkół Handlowych w Gdańsku”; porównaj: Stanisław Szwentner, Polacy z Piekła rodem, Gdynia 1966, s. 64.
3 H. Polak, op.cit., s.46.
4 Józef Laska, Z działaności Związku Pracowników Kupieckich w Wolnym Mieście Gdańsku, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne“, nr 25, 1979, s. 67 – 78.
5 Kazimierz Kubik, Macierz Szkolna w Gdańsku /1921 – 1939/. /w:/ Studia z dziejów Gdańska 1918 – 1939, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego”, zeszyt specjalny nr 2, Gdańsk 1975, s. 191.
6 „Gazeta Gdańska“, 3.07.1927, s. 1, art. pt „Polska Macierz Szkolna w Gdańsku”.
7 H. Polak, op.cit., s. 168.
8 Gabriela Danielewicz, Maria Koprowska, Mirosława Walicka, Polki w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1985, s. 176; por.: „Gazeta Gdańska – Echo Gdańskie”, 16.05.1927, s. 6, art.pt „Dlaczego zapominamy o Polskich Szkołach Handlowych. Jedna z najważniejszych instytucji naszych w Gdańsku”.por.: Ibidem, 8.05.1928, s. 1, art. „Polska Szkoła Handlowa w Gdańsku”; por.: K. Kubik, op. cit., s. 191.
9 Archiwum Państwowe w Gdańsku /dalej APG/, Zespół Komisarza Generalnego Rzeczyposplitej Polskiej /dalej KGRP/, teczka nr 642, s. 135, Uwagi Komisarza Generalnego w zwziązku z konferencją w sprawach oświatowych ludności polskiej mającą się odbyć dnia 5.11.1930 w Ministerstwie Spraw Zagranicznych; por.: H.Polak, op.cit., s. 169.

[Home] [Przepisy prawne] [Cele PSH] [Organizacja  szkol] [Senat a szkoly] [Nauczyciele PSH] [Uczniowie PSH] [Zakonczenie] [impressum]