Omawiając akty prawne regulujące całość zagadnień na terenie na terenie Wolnego Miasta Gdańska skupimy się, przede wszystkim, na zwróceniu szczególnej uwagi na te ustępy owych aktów, które poruszały i regulowały przede wszystkim sprawy związane z rozwojem polskiego szkolnictwa na terenie Wolnego Miasta. Chcielibyśmy ustalić jakie warunki prawne stworzył Senat, aby zabezpieczyć Polakom swobodny rozwój narodowościowy i w jaki sposób Polacy wykorzystywali te szanse.

W artykule 104 traktatu wersalskiego zostały ujęte zasadnicze prawa Polski w Wolnym Mieście Gdańsku. Punkt 5 tego traktatu zapewniał, że opracuje się konwencję określającą dokładnie prawa ludności polskiej mieszkającej na terytorium objętym granicami Wolnego Miasta, a jednocześnie zapewni ona, że nie będzie się czynić żadnych różnic w Wolnym Mieście Gdańsku na niekorzyść obywateli polskich lub mówiących po polsku⁷.

Konwencja przewidziana traktatem wersalskim została podpisana w Paryżu 9.11.1920 r. Z jej treści wynika, że prawa obywateli polskich zostały zredukowane do praw mniejszości narodowych, a jej postanowienia były często sprzeczne z traktatem wersalskim⁸. Sprawy dotyczące interesującego nas tematu zostały uregulowane w artykule 33. Władze miasta zobowiązały się stosować wobec Polaków przepisy podobne do tych, jakie Polska postanowiła przestrzegać w stosunku do mniejszości narodowych na swym terenie, a wynikały z traktatu o mniejszościach podpisanego 28.06.1919 r.

Wolne Miasto miało dbać o to, aby ani w prawodawstwie, ani w prowadzeniu administracji nie działa się krzywda obywatelom polskim oraz osobom pochodzenia polskiego lub mówiącym po polsku⁹. Senat uważał, że artykuł 33 konwencji paryskiej przyznawał mniejszości polskiej, w dziedzinie szkolnictwa, takie same prawa, jakie przyznała Polska mniejszości niemieckiej w byłej dzielnicy pruskiej, a które wynikały z małego traktatu wersalskiego – artykuły 8 i 9. Senat był zdania, wobec tego, że jego obowiązkiem w stosunku do obywateli gdańskich, należących do mniejszości polskiej, jest zagwarantowanie prawa zakładania i utrzymywania na ich własny koszt prywatnych szkół, ochronek i innych zakładów naukowych czy wychowawczych oraz swobodnego używania w nich języka polskiego, a także nieskrępowanego wykonywania praktyk religijnych. Jeżeli w danych miastach czy okręgach wśród obywateli gdańskich przeważa ludność pochodzenia polskiego władze miasta zobowiązały się do zakładania i utrzymywania publicznych szkół powszechnych z polskim językiem nauczania. Ta interpretacja Senatu była nie do przyjęcia dla rządu polskiego, który uważał, że konwencja przyznaje pełne równouprawnienie ludności polskiej zamieszkalej w Gdańsku z większością niemiecką, ale bez praw politycznych dla osób nie posiadających obywatelstwa gdańskiego¹⁰. Na tym tle powstał poważny spór polsko – gdański, który miał swój finał aż w Stałym Trybunale Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze. >>>>czytaj dalej
<<<<< powrót
Home