Zgodnie z ustawą, nauczycielami w szkołach publicznych z polskim językiem nauczania mogły być tylko osoby narodowości polskiej, doskonale władajcy językiem polskim, posiadający niezbędne kwalifikacje zawodowe¹⁴. Artykuł 7 ustawy przewidywał, że językiem wykładowym w tych szkołach w nauczaniu wszystkich przedmiotów, z wyjątkiem języka niemieckiego, miał być język polski. Nauka języka niemieckiego była obowiązkowa od drugiego roku nauki¹⁵.

Ustawa również przewidywała warunki, na jakich można było szkołę zamknąć. Jeżeli liczba dzieci uprawnionych do nauki spadnie w gminie na stałę poniżej 40 uczniów lub jeżeli wpłynie mniej wniosków niż 40 w ciągu roku, Senat miał prawo podjąć taką decyzję¹⁶. Władze szkolne odmawiały często przyjmowania wniosków polskich pod pretekstem braków formalnych, przyczyniając się do zamykania szkół, a często taka działalność w ogóle uniemożliwiała otwarcie szkoły¹⁷. Nawet konstytucja Wolnego Miasta Gdańska w artykule 4 wyraźnie stwierdzała, że językiem urzędowym jest język niemiecki, ale „części ludności mówiącej po polsku gwarantuje się przez odpowiednie ustawodawstwo i administrację swobodny rozwój narodowy, szczególnie w zakresie używania mowy ojczystej w nauce, jak również w administracji wewnętrznej i sądowniczej”¹⁸.

Tak obwarowani różnymi ustawami i przepisami Polacy mogli mieć nadzieję, że będą one respektowane przez władzę i ułatwią im rozwój polskiego szkolnictwa publicznego. Jednakże ciągłe spory, nieporozumienia Polaków z Senatem, nieprzychylna dla ludności pochodzenia polskiego interpretacja aktów prawnych przez Senat, czyniła bezowocnym wysiłki i starania ludności polskiej o polską szkołę¹⁹.

W roku 1933, osiemnastego września rząd Rzeczypospolitej reprezentowany przez Komisarza Generalnego Kazimierza Papee i Senat Wolnego Miasta Gdańska reprezentowany przez Hermana Rauschninga podpisali kolejną umowę.Tym razem nazwano ją umową szkolną gdyż poruszała następujące zagadnienia:

1. Sprawy dotyczące senackiego szkolnictwa powszechnego i zakładania szkół prywatnych wszelkich typów i stopni, praw studentów polskich na Politechnice Gdańskiej.
2. Uznanie świadectw i dyplomów polskich.
3. Sprawy swobodnego rozwoju ruchu kulturalnego.
4. Używanie języka polskiego wobec władz gdańskich²⁰

W stosunku do ustawy o nauczaniu mniejszości polskiej umowa z 1933 roku zachowała jej podstawowe zasady, ale wniosła też kilka pozytywnych zmian. Zezwolono na uczęszczanie do szkół senackich z językiem polskim jako wykładowym dzieciom zamieszkałym poza obwodem tej szkoły, oddalonym od szkoły nawet ponad 3,5 km, jeżeli zagwarantuje się dzieciom bezpieczny dojazd do szkoły. Wprowadzała postanowienie, które gwarantowało prawo otwierania senackich szkół dokształcającyh dla ludności polskiej. Umowa zezwalała na uczęszczanie do polskich szkół senackich również dzieciom obywateli polskich, ale zgłoszenia tych dzieci nie wpływały na założenie nowych, polskich szkół, ani na utrzymanie polskich szkół, jeżeli kwalifikowały się do rozwiązania²¹. Wprowadzała także wiele zmian w zakresie szkolnictwa prywatnego.

Prześledźmy ustawodawstwo dotyczące szkolnictwa prywatnego, obowiązujące na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Jakie warunki musiano spełnić, aby otworzyć choć jedną polską szkołę prywatną? Zobaczymy wówczas ile starań i zabiegów musiała poczynić Macierz Szkolna w Gdańsku /organizacja zajmująca się szerzeniem oświaty na terenie Wolnego Miasta/, aby otworzyć, tak potrzebne w Gdańsku, szkoły prywatne, a w końcu Polskie Szkoły Handlowe, które są głównym tematem naszych zainteresowań.

Artykuł 105 konstytucji Wolnego Miasta Gdańska stwierdzał, że na założenie prywatnej szkoły należało uzyskać specjalną zgodę Senatu. Jednocześnie oświadczono, że na terenie Wolnego Miasta obowiązują nadal wszystkie pruskie ustawy dotyczące szkolnictwa, nawet te z okresu Kulturkampfu²². Zachowano w mocy instrukcję z 1839 roku wprowadzającą zasady systemu koncesyjnego, które obowiązywały przy zakładaniu szkół prywatnych²³.

Do roku 1933 na terenie Wolnego Miasta mogły istnieć prywatne szkoły oddzielnie dla dzieci obywateli gdańskich i oddzielnie dla dzieci obywateli Rzeczypospolitej służbowo przebywających w Gdańsku. Dzieci obywateli gdańskich pochodzenia polskiego nie mogły uczęszczać do szkół dla dzieci obywateli polskich i odwrotnie. >>>>czytaj dalej

<<<<< powrót
Home