Na mocy ustawy szkolnej z grudnia 1921 r. dzieciom obywateli polskich nie wolno było uczęszczać do senackich szkół z językiem polskim. Aby zapewnić tym dzieciom pobieranie nauki w języku ojczystym Macierz otworzyła w 1927 roku prywatną szkołę powszechną. W krótkim czasie powstały filie tej szkoły: 1929 roku w Nowym Porcie, w 1932 w Sopocie i we Wrzeszczu. Program nauczania w tej szkole opraty był na wytycznych Ministerstwa Wyznań Religijnego i Oświecenia Publicznego i podporządkowany wymaganiom Gimnazjum Polskiego³⁹.

W roku 1934 powstała polska szkoła średnia Macierzy Szkolnej. Kierownikiem jej został Kazimierz Sołtysik. Mieściła się w gmachu Dyrekcji Kolei Państwowych w Gdańsku. W 1935 roku miała 72 uczniów, a rok później już 112. Była to szkoła wydziałowa zorganizowana na wzór Mittelschule⁴⁰. W tym samym czasie udało się Macierzy roztoczyć opieką nad Konserwatorium Muzycznym⁴¹. W roku 1937, aby zapobiec germanizacji młodzieży polskiej, która już wypełniła obowiązek szkolny, Macierz otworzyła polską szkołę dokształcającą.

Lata trzydzieste to także rozwój prywatnego szkolnictwa na wsi. Rozwijała się sieć polskich ochronek, powstały prywatne szkoły powszechne zakładane przez Macierz Szkolną, np w : Tąbkach Wielkich, Ełganowie, Szymanowie. Ostatnim sukcesem Macierzy Szkolnej na polu zakładania i utrzymywania polskiej, prywatnej szkoły, było otwarcie takowej we wsi Piekło na Zuławach⁴².

Stan szkolnictwa Macierzy Szkolnej w Gdańsku na rok 1937 kształtował się następująco⁴³:

Nazwa szkoły Data utworzenia szkoły Liczba uczniów w 1937 Gimnazjum Polskie 1922 585 Polskie Szkoły Handlowe 1926 1928   273 Szkoła średnia 1934 147 Konserwatorium Muzyczne 1934 91 Szkoły powszechne: Gdańsk filia Sopot   1927 1932   460 45 Razem w 1937:                          1601 uczniów

Do tego należałoby jeszcze dodać liczbę dzieci skupionych w polskich ochronkach – w 1937 wynosiła ona 741, oraz liczbę dzieci uczących się w publicznych szkołach powszechnych z polskim językiem nauczania, gdyż Macierz bardzo starannie zabiegała o to, aby powstawały coraz to nowe publiczne szkoły polskie. Dzięki jej staraniom liczba zgłaszających się dzieci do tych szkół stale rosła. W 1936 roku uczyło się w nich 1535 dzieci - Polaków⁴⁴.

Akcja rozwijania szkolnictwa polskiego była dla Macierzy najistotniejsza, równolegle z nią rozwijano inne formy oświaty ludności polskiej. Organizowano różnego rodzaju kursy językowe, także praktyczne np: kurs kroju, haftu ludowego. Na terench wiejskich organizowano tak zwane Domy Polskie, które były miejscem spotkań Polaków. Można tu było swobodnie porozmawiać po polsku, pośpiewać polskie pieśni, pożyczyć polską książkę. W tych domach urządzano uroczystości z okazji różnych świąt, tak narodowych jak i religijnych. We wszystkich tych działaniach miejscowej ludności pomagał ktoś z Macierzy - nauczyciel, ochraniarka, bibliotekarz... W Gdańsku, w Sopocie i we wsiach o znacznej liczbie ludności pochodzenia polskiego dawał występy Teatr Macierzy Szkolnej⁴⁵.

Obraz działalości Macierzy Szkolnej, który powstał w naszej wyobraźni, wydaje się pełen łatwych sukcesów, wspaniałego rozwoju kultury polskiej. Ramy tematyczne nie pozwalają na to, aby szerzej omówić warunki w jakich działała Macierz , a nie były one przychylne dla rozwoju szkolnictwa i kultury polskiej.

Od samego początku istnienia Wolnego Miasta, władze za wszelką cenę starały się ograniczyć uprawnienia Polaków lub przeszkadzać w realizacji już przyznanych praw. Swiadczą o tym liczne spory polsko – gdańskie.

Władze szkolne odmawiały przyjmowania wniosków zgłaszających dzieci do polskich szkół pod byle pretekstem, nie dopuszczały do otwierania polskich, prywatnych szkół lub ochronek, wykupując lokale przewidziane na ten cel przez Macierz – korzystając wtedy z ustawy o prawie pierwokupu.

Po objęciu władzy przez hitlerowców, co zbiegło się z podpisaniem nowej umowy polsko – gdańskiej, akcje antypolskie nasiliły się jeszcze bardziej. Aby nie dopuścić do otwarcia nowych publicznych, polskich szkół – z tym żądaniem wystąpiła Macierz na podstawie wniosków rodziców - Senat odwlekał sprawę dając czas na działanie miejscowym nauczycielom i władzom gminnym, którzy rozpoczęli akcję zastraszania i terroru. Chcąc unieważnić złożone wnioski o polskie szkoły, Senat dopuszczał się nawet pozbawiania rodziców praw opieki nad dzieckiem. Takie akcje musiały spowodować wycofywanie wniosków⁴⁶.

W warunkach celowego i złośliwego piętrzenia trudności przez Senat, Macierz Szkolna musiała wykazać wiele stanowczości, poświęcenia, aby osiągnąć zamierzony cel. Czasami wiele miesięcy, a nawet lat czyniono starania, aby uzyskać zgodę na otwarcie ochronki czy szkoły. Wszystko to działo się w atmosferze wrogości i nienawiści. Działacze polscy narażeni byli stale na szykany, pobicie ze strony sąsiadów – Niemców, a mimo to nie rezygnowali, bo byli przekonani, że „szkoła to twierdza polskości, gdyż nie z imienia li tylko i języka, ale z ducha przede wszystkim jest polską”⁴⁷. W następnych rozdziałach zobaczymy czy również o Polskich Szkołach Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku można było tak powiedzieć.

<<<< powrót
Home